Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri ile İlişkilendirilmesine İlişkin Rehbere Dair Notlar

Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri ile İlişkilendirilmesine İlişkin Rehber”e Dair Notlar

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) tarafından, Eylül 2022’de yayınlanan “Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri ile İlişkilendirilmesine İlişkin Rehber”de temel olarak 6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun”da yer verilen ödeme hizmetlerinin sektörel iş modelleri çerçevesinde Ödeme Kuruluşları’nın faaliyet izin yetkilerinin değerlendirilmesi yapılmış ve uygulamadaki izin başvurularının daha sağlıklı ve doğru şekilde gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır.

Rehber, özellikle 6493 Sayılı Kanun’un, ödeme hizmeti olarak nitelendirilen işlem ve hizmetler ile ödeme hizmeti olarak değerlendirilmeyecek işlem ve hizmetlerin belirtildiği 12’nci maddesi ile elektronik para ihraç etmek isteyen elektronik para kuruluşlarının ancak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Anonim Şirketin’den izin almak kaydıyla faaliyette bulunabileceğini hüküm altına alan 18/2’nci maddesi çerçevesinde hazırlanmıştır.

Kanun’da ödeme hizmeti sağlamak ve gerçekleştirmek için bu Kanun kapsamında yetkilendirilmiş tüzel kişi olarak tanımlanan Ödeme Kuruluşları’nın, Kanun’un 12’nci maddesinde yer verilen ödeme hizmetlerinden hangisini veya hangilerini sunmak istediğine bağlı olarak TCMB’den faaliyet izni alması gerekmektedir. Yayınlanan Rehber de tam olarak Ödeme Kuruluşları tarafından TCMB’ye yapılacak faaliyet izni başvurularının doğru şekilde değerlendirilmesi ve sonuçlandırılmasına yönelik olarak hazırlanmıştır. Zira, 2018 yılına kadar Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nda (BDDK) bulunan ödeme ve elektronik para kuruluşlarının düzenleme ve denetimine ilişkin yetkiler 2018 yılında yapılan değişiklikle TCMB’ye geçmiş ve lisansa tabi olarak ödeme hizmeti sunan kuruluşların faaliyet izinlerine ilişkin hususlar da ayrıntılı olarak düzenlenmiş olduğundan 6493 sayılı Kanun’un uygulamasının sağlıklı şekilde ilerleyebilmesi adına bir rehbere ihtiyaç duyulmuştur.

Rehber’de, Kanun’un 12’nci maddesinde yer verilen ve Kanun kapsamındaki ödeme hizmetlerine ilişkin gerekli izinler ayrıntılı olarak açıklanmış, buna ek olarak Kanun’un 13/1’inci maddesinde sayılan ödeme hizmeti sağlayıcısı olabilecek tüzel kişiler belirtilmiştir. Bu kapsamda öncelikle belirtmek gerekir ki Kanun’un 13/1’inci maddesi uyarınca; (1) Bankalar, (2) Elektronik Para Kuruluşları, (3) Ödeme Kuruluşları, (4) Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi ile TCMB dışındaki kişilerin ödeme hizmeti sunmaları yasaktır.

6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun”da yer verilen düzenlemeleri daha sağlıklı bir şekilde analiz edebilmek için öncelikle Kanun’da yer verilen tanımların hangi anlama geldiğinin anlaşılması gerekmektedir.

Bu kapsamda Kanun’un 12’nci Maddesinde hüküm altına alınan ödeme hizmetlerinin sektörel iş modelleri, TCMB’nin yayınlamış olduğu Rehber kapsamında, Kanun’da yer verilen ve kritik öneme sahip olduğunu düşündüğümüz tanımlardan yararlanılarak aşağıda kısaca özetlenmiştir;

1. Kanun’un 12/1’inci maddesinin (a) bendinde “Ödeme hesabına para yatırılması ve ödeme hesabından para çekilmesine imkân veren hizmetler de dâhil olmak üzere ödeme hesabının işletilmesi için gerekli tüm işlemler”in ödeme hizmeti olduğu hususu hüküm altına alınmıştır.

Ödeme Hizmeti ise Kanun’da Ödeme hesabındaki fonun aktarımını içeren ödeme işlemleri ve para transferleri olarak tanımlanmıştır.

2. Kanun’un 12/1’inci maddesinin (b) bendinde düzenlenen para transferi, ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdinde bulunan ödeme hesabındaki fonun aktarımını içeren, bir defaya mahsus olanlar da dâhil doğrudan borçlandırma işlemi, ödeme kartı ya da benzer bir araçla yapılan ödeme işlemi ile düzenli ödeme emri dâhil hizmetleri kapsamaktadır. Başka bir ifadeyle para transferi, ödeme hesabındaki fonun aktarımını içeren ödeme işlemleri ve para transferleri olarak değerlendirilebilecektir. Bu açıdan para transferi, aynı maddenin (ç) bendinde düzenlenen para havalesinden farklı bir ödeme hizmetidir. Zira (b) bendinde düzenlenen para transferi, ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hesabındaki fonunun herhangi bir ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdindeki başka bir ödeme hizmeti kullanıcısının hesabına transferi olarak tanımlanmışken, (ç) bendinde yer alan para havalesi, “Gönderen veya alıcı adına herhangi bir hesap açılmaksızın gönderenin, alıcıya veya alıcı adına hareket eden ödeme hizmeti sağlayıcısına fon aktarımı gerçekleştirdiği ödeme hizmeti”dir. Bu kapsamda, ödeme hizmetinin para havalesi olarak tanımlanabilmesi için gönderen veya alıcıdan en az biri adına hesap açılmamış olması gerekmektedir.

3. Kanun, 12/1’inci maddesinin (c) bendi ile ödeme aracının ihraç ve kabulünü de bir ödeme hizmeti olarak belirlemiş ve ödeme aracını ödeme hizmeti sağlayıcısı ile kullanıcısı arasında belirlenen ve ödeme hizmeti kullanıcısı tarafından ödeme emrini vermek için kullanılan kart, cep telefonu, şifre ve benzeri kişiye özel araç olarak tanımlamıştır. Ödeme emri ise ödeme hizmeti kullanıcısı tarafından ödeme işleminin gerçekleşmesi amacıyla ödeme hizmeti sağlayıcısına verilen talimat olarak kabul edilmiştir. Günümüz teknolojisinde kullanılan ve ödeme araçlarından olan dijital cüzdan da mezkûr madde kapsamında sayılan ödeme emri araçları arasında yer almaktadır.

4. Kanun’un 12/1’inci maddesinin (d) bendinde hüküm altına alınan, bilişim veya elektronik haberleşme cihazı aracılığıyla gerçekleştirilen ödeme hizmeti ise sektörde “mobil ödeme” olarak adlandırılmaktadır. Rehber’de mobil ödeme, kullanıcıların satın aldıkları mal ve hizmetin ödemesinin, faturalı hatlarda kullanılan cep telefonu faturasına yansıtılması, ön ödemeli hatlarda ise yüklenen bakiyeden düşülmesi suretiyle gerçekleştirildiği ödeme modeli olarak tanımlanmıştır.

Bununla birlikte Rehber’de 6493 sayılı Kanun’un 12’nci maddesinin ikinci fıkrasının (ı) bendi kapsamında “Bir bilişim veya elektronik haberleşme cihazı aracılığıyla gerçekleşen, bilişim veya elektronik haberleşme işletmecisinin ödeme hizmeti kullanıcısı ile mal veya hizmet sağlayıcısı arasında sadece aracı olarak faaliyet göstermediği durumlarda, satın alınan mal veya hizmetlerin bilişim veya elektronik haberleşme cihazına aktarıldığı ve söz konusu cihaz aracılığıyla kullanıldığı ödeme işlemleri”nin Kanun kapsamında ödeme hizmeti olarak değerlendirilmediğine de vurgu yapılmıştır.

5. Kanun’un 12/1’inci maddesinin (e) bendinde yer alan Fatura ödemelerine aracılık edilmesine yönelik hizmetler de Kanun kapsamında ödeme hizmetleri olarak değerlendirilmiş olup, “Fatura Ödemelerine Aracılık” hizmeti sunan Kuruluşlar ise elektrik, su, doğalgaz, internet, dijital yayın, GSM faturaları gibi faturaların ödenmesine aracılık etmek maksadıyla fatura düzenleyen kurumlarla anlaşma yapmakta ve yapılan bu anlaşmalar kapsamında da mobil/web veya temsilci/şube üzerinden ödeme hizmeti sunabilmektedirler.

6. Rehber’de, Kanun’un 12/1’inci maddesinin (f) bendinde yer verilen Ödeme hizmeti kullanıcısının isteği üzerine başka bir ödeme hizmeti sağlayıcısında bulunan ödeme hesabıyla ilgili sunulan ödeme emri başlatma hizmetinin, “ödeme hizmeti kullanıcısı”, Ödeme Emri Başlatma Hizmeti Sağlayıcısı” (ÖBHS) ve “Hesap Hizmeti Sağlayıcısı” (HHS) olmak üzere 3 tarafı olduğundan bahsedilmiştir. Bu kapsamda lisanslı olan ÖBHS’nin, ödeme hizmeti kullanıcılarının ödeme hesabı bulunduran ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdindeki ödeme hesaplarına ulaşarak ödeme emri başlatma hizmetlerinden faydalanmasına aracılık ettiği belirtilmiştir. HHS’lerin ise BKM (Bankalararası Kart Merkezi A.Ş.) API (Uygulama Programlama Arayüzü) Geçidi’ne bağlanarak nezdinde bulunan ödeme hesaplarına ilişkin aynı maddenin (f) veya (g) bentlerinde yer alan ödeme hizmetlerinin sunulması için talepte bulunan diğer tüm yetkili ödeme hizmeti sağlayıcılarına gerekli altyapıyı sağlamalarının hükme bağlandığı hususuna da Rehber’de yer verilmiştir.

7. Kanun’un 12/1’inci maddesinin (g) bendinde düzenlenen hizmeti ise (f) bendindeki hizmetten farklı olarak, ödeme hizmeti kullanıcısının onayının alınması koşuluyla ödeme hesabına ilişkin teyit edilmiş bilgilerin çevrim içi platformlarda sunulması hizmeti olarak tanımlanmıştır.

6493 Sayılı Kanun’un “Elektronik para ihraç eden kuruluşlar” başlıklı 18’inci maddesinin 2’nci fıkrasında Kanun kapsamında elektronik para ihraç etmek isteyen elektronik para kuruluşunun Banka’dan (TCBM) izin almak kaydıyla faaliyette bulunabileceği hüküm altına alınmıştır. “Elektronik Para” ise Kanun’da “Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değer” olarak tanımlanmıştır. Bu kapsamda, elektronik para ihracının bir ödeme hizmeti olmadığı ve fakat ödeme hizmetlerinde kullanılan parasal bir değer olduğu hususu da Rehber’de ayrıca belirtilmiştir.

Ödeme Hizmetleri Alanındaki İş Modelleri

“Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri ile İlişkilendirilmesine İlişkin Rehber”in son kısmında, ödeme hizmetleri alanındaki iş modelleri sayılmış ve anılan iş modellerine ilişkin sunulan ödeme hizmetlerinin 6493 Sayılı Kanun’un 12’inci maddesinin birinci fıkrasında yer verilen ödeme hizmetlerinden hangisi veya hangileri kapsamında değerlendirilmesi gerektiği ve dolayısıyla Ödeme Kuruluşlarının anılan madde kapsamındaki hangi yetkiler açısından TCMB’ye faaliyet izni başvurusunda bulunmaları gerektiği ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

Rehber’de yer verildiği üzere, “Ödeme Hesabı İşletimi”, “Para Transferi”, “Sanal POS”, “Fiziki POS”, “Elektronik Para (Ön Ödemeli Kart) İhraç ve Kabulü”, “Dijital Cüzdan”, “Mobil Ödeme” ve “Mobil Ödemelere Aracılık” faaliyetleri, Kanun’da teorik olarak hüküm altına alınan ödeme hizmetlerinin sektörel uygulamaları olarak nitelendirilmektedir. Rehber ışığında, Ödeme Hizmetlerine ilişkin iş modelleri ve Ödeme Kuruluşları tarafından alınması gereken yetkiler, aşağıdaki şekilde özetlenebilir;

1. Ödeme hesabı açma, para yatırma ve para çekme işlemlerini kapsayan “Ödeme Hesabı İşletimi” modelini kullanan ödeme kuruluşları, kimlik teyidinin yapılması akabinde müşterilerine fiziki kanal, web veya mobil üzerinden ödeme hesabı açabileceklerdir. Anılan hizmetlerin sunulabilmesi için ödeme kuruluşlarının Kanun’un 12/1’inci maddesinin (a) bendi kapsamında yetkisinin bulunması gerekmektedir.

2. “Para transferi” ise Ödeme Kuruluşlarının, uhdesinde hesabı bulunan müşterilerinin hesap numarası veya müşteri numarası gibi bilgiler vasıtasıyla birbirlerine para göndermelerini mümkün kıldıkları bir ödeme hizmeti modelidir. Bununla birlikte müşteriler, kendilerine ait hesaplardan başka bankalarda/ödeme hizmeti kuruluşlarında hesabı bulunan kişilere de para transferi gerçekleştirebilmektedir. Ödeme Kuruluşlarının bu iş modelinde hizmet sunabilmeleri içinse Kanun’un 12/1’inci maddesinin (a) ve (b) bentleri kapsamında TCMB tarafından yetkilendirilmiş olmaları gerekmektedir.

3. Bir diğer iş modeli olan “Sanal POS”, Rehber’de çevrim içi ürün ya da hizmet satışı gerçekleştirenler başta olmak üzere iş yerlerinde kredi kartı, banka kartı ve ön ödemeli kartlar ile kart fiziken olmasa dahi ödeme yapılmasına imkân tanıyan yazılımlar olarak tanımlanmıştır. Anılan iş modelinin sunulabilmesi için Kanun’un 12/1’inci maddesinin (a), (b) ve (c) bentlerinde yetki alınmış olması gerekmektedir.

4. “Fiziki POS” iş modelinde ise, adından da anlaşılacağı üzere Sanal POS’tan farklı olarak ödeme araçlarının fiziken işyerlerinde bulunduğu durumlar söz konusu olmaktadır. Bu hizmetin sunulabilmesi için Sanal POS modelinde olduğu gibi Kanun’un 12/1’inci maddesinin (a), (b) ve (c) bentlerinde yetki alınmış olması gerekecektir. Ancak bu noktada Rehber’de Fiziki ve Sanal POS iş modelleri için BDDK’nın yapacağı değerlendirmelerin de göz önünde bulundurulması gerektiği hususuna dikkat çekilmiştir.

5. “Elektronik Para (Ön Ödemeli Kart) İhraç ve Kabulüne ilişkin iş modelinde” yukarıda sayılan iş modellerinden farklı olarak ek bir düzenleme yer almaktadır. Bu kapsamda, anılan iş modeli ancak Kanun’un 18/2’nci maddesi uyarınca yetkilendirilmiş bir elektronik para kuruluşu tarafından sunulabilecektir. Buna ek olarak elektronik para (Ön Ödemeli Kart) ihraç ve kabulüne ilişkin iş modelinde hizmet sunacak olan Ödeme Kuruluşlarının Kanun’un 12/1’inci maddesinin (a) ve (c) bentleri kapsamında da yetkilerinin bulunması gerekmektedir.

6. Rehber’de “Dijital Cüzdan” hizmeti, “ödeme hizmeti kullanıcısının tanımladığı ödeme hesabına veya ödeme aracına ilişkin bilgilerin saklandığı, bir elektronik cihaz, çevrim içi hizmet veya uygulama olarak sunulan ve müşteriye tanımladığı ödeme hesabı veya ödeme aracına ilişkin bilgileri kullanarak ödeme işlemi gerçekleştirme imkânı sağlayan ödeme aracı” olarak tanımlanmıştır. Bu tip iş modeli hizmetini sunmak isteyen Ödeme Kuruluşlarının, Elektronik Para iş modelinde olduğu gibi Kanun’un 18/2’nci maddesi ile 12/1’inci maddesinin (c) bendi kapsamında yetkilendirilmiş olmaları gerekmektedir. Bu noktada belirtmek gerekir ki, Dijital Cüzdan hizmetinin sunulması sırasında para transferi, fatura ödemesi gibi farklı ödeme yöntemleri de kullanılacak ise elbette ki Kuruluşların Kanun’da yer alan ilgili düzenlemeler kapsamında da yetki almaları gerekecektir.

7. “Mobil Ödeme” olarak adlandırılan iş modeli ise Rehber’de “kullanıcıların satın aldıkları mal ve hizmetin ödemesinin, faturalı hatlarda kullanılan cep telefonu faturasına yansıtılması, ön ödemeli hatlarda ise yüklenen bakiyeden düşülmesi suretiyle gerçekleştirilen ödeme modeli” olarak tanımlanmıştır. Mobil Ödeme hizmeti, her halde Kanun’un 12/1’inci maddesinin (d) bendinde yer alan yetki kapsamında sunulabilecek ise de uhdesinde farklı ödeme hizmet tiplerini de barındırabileceğinden, Ödeme Kuruluşu tarafından hangi türlerin kullanılacağına bağlı olarak, aynı maddenin (a), (b) ve (c) bentlerindeki yetkiler ile Kanun’un 18/2’nci maddesinde yer alan elektronik para ihraç yetkisinin de alınması gerekebileceği göz ardı edilmemelidir.

8. Son olarak Rehber’de ödeme hizmetleri alanındaki iş modellerinden “Mobil Ödemelere Aracılık” hizmeti; müşterilerin ürün veya hizmet bedelini hat faturasıyla veya ön ödemeli hat sahibi olmaları halinde hesaplarında bulunan Türk Lirası bakiyesi ile ödemelerinin ardından GSM operatörünün kontrolünü elinde bulundurduğu ve temsilcisi olduğu Ödeme Kuruluşunun, hizmet bedellerini alıcının ödeme hizmeti sağlayıcısının korumalı hesabına aktardığı, alıcının ödeme hizmeti sağlayıcısının ise üye iş yeriyle yapılan sözleşmede kararlaştırılan aralıklarla korumalı hesaptan üye işyerine hak edişlerini gönderdiği iş modeli olarak tanımlanmıştır. Mobil Ödemelere Aracılık iş modeli kapsamında ödeme hizmeti sunmak isteyen Ödeme Kuruluşlarının, Kanun’un 12/1’inci maddesinin (a), (b) ve (c) bentleri kapsamında yetkilendirilmiş olmaları gerekmektedir.

Özetle, Eylül 2022’de Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından yayınlanan “Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri ile İlişkilendirilmesine İlişkin Rehber” ile 6493 Sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun kapsamında sayılan ödeme hizmeti türlerine ve bunların sektörel düzlemdeki iş modelleri kapsamında Ödeme Kuruluşlarının yetkilerinin daha doğru ve sağlıklı olarak belirlenmesi amaçlanmıştır. 03.11.2022

Av. Damla Gönüldaş LL.M
Taygün & Özmestik Hukuk Bürosu